Trening Słuchowy Tomatisa

Metodę kształcenia uwagi słuchowej wynalazł 40 lat temu dr Alfred Tomatis – francuski otolaryngolog, neurolog i foniatra. Stosowana jest ona w ponad 200 ośrodkach na całym świecie. Korzystają z niej dzieci, nastolatki i dorośli mający trudności, o różnym stopniu nasilenia, z komunikacją, nauką i posługiwaniem się językiem.
 
Terapia wg Metody Tomatisa polega na słuchaniu dźwięków z wykorzystaniem urządzenia zwanego „elektronicznym uchem”, które jest idealnym modelem ludzkiego ucha. Ćwiczy ono ucho w taki sposób, aby mogło pracować bez zakłóceń. Ćwiczenia te stymulują centralny system nerwowy, a w szczególności korę mózgową, która stanowi centrum procesów myślenia. Tak więc poprzez dźwięk docieramy do pewnych obszarów naszego mózgu i pobudzamy lub hamujemy ich aktywność skutkiem czego poprzez świadome sterowanie tymi procesami uzyskujemy porządane oddziaływania terapeutyczne. Zakres zastosowań metody Tomatisa jest niezwykle szeroki, a spektrum jej oddziaływań imponujące.

Podstawowym celem treningu słuchowego wg metody Tomatisa jest wspieranie funkcji słuchowej dzięki czemu następuje poprawa w wielu obszarach:
  • koncentracji,
  • jakości uczenia się,
  • rozwijania zdolności językowych i komunikacyjnych,
  • zwiększania kreatywności,
  • poprawy zachowań społecznych.

Stymulacja ucha odbywa się poprzez dźwięki o określonej, zróżnicowanej częstotliwości.
 
 

Wstęp do metody


Trening uwagi słuchowej
Trening składa się z sesji słuchania oraz pracy głosem. Poprzedzony jest testem uwagi i lateralizacji słuchowej, który mierzy odpowiedzi na poszczególne częstotliwości, zdolność do rozróżniania dźwięków oraz dominację ucha. Następnie przeprowadzany jest szczegółowy wywiad z rodzicami. Na tej podstawie opracowuje się program i ilość sesji, dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka. Proces kształcenia uwagi słuchowej monitorowany jest w trakcie trwania treningu.

Program
Długość trwania programu terapeutycznego różni się w zależności od stopnia nasilenia problemów. Minimalny wymiar treningu i stymulacji słuchowej wynosi:
  • 15 dni po 2 godziny dziennie,
  • następnie po 3 – 8 tygodniowej przerwie, kolejne 8 dni, po 2 godziny dziennie,
  • w zależności od postępów wskazane może być przedłużenie treningu o kolejne 8 dni lub też powtórki co 3–6 miesięcy.

Zastosowanie Metody Tomatisa u dzieci autystycznych i z zespołem Aspergera
Około 80% autystycznych dzieci i dorosłych reaguje pozytywnie na program stymulacji słuchowej wg Metody Tomatisa. Nie jest to jednak metoda zapewniająca wyleczenie, jednakże w połączeniu z innymi terapiami może ona poprawić jakość życia autystycznych dzieci. Obserwowane zmiany dotyczą najczęściej:
  • większej świadomości otoczenia,
  • poprawy relacji z innymi ludźmi,
  • poprawy mowy,
  • zmian w zachowaniu m.in. eliminowanie sensoryzmów (klaskanie dłońmi, zgrzytanie zębami itp.),
  • zmniejszenia nadwrażliwości na dźwięki, światło, zapachy, smaki i dotyk,
  • okazywania uczuć wobec rodziców, rodziny, przyjaciół, zwierząt.

Celem programu treningu słuchowego, opracowanego celowo dla osób cierpiących na autyzm, jest rozwój lub ponowne ustanowienie komunikacji, która została utracona lub zaburzona. Ucho i jego wiele funkcji, jak wskazuje Tomatis, odgrywa w tej kwestii zasadniczą rolę. 

Jednym z celów programu jest regulacja funkcji przedsionka i ułatwienie integracji sensorycznej. Stanowi to pierwszy krok do przywrócenia komunikacji. Pragnienie mówienia łączy się z chęcią słuchania i komunikowania. Odzyskanie chęci do „włączenia się” i słuchania jest więc kluczem do przywrócenia komunikacji ze światem zewnętrznym i samym sobą. Sposobem na rozbudzenie chęci do słuchania jest zastosowanie w terapii głosu matki. Słuchanie rozpoczyna się wcześnie w rozwoju płodowym, płód słuszy głos matki i reaguje na niego, dlatego można używać głosu matki w celach terapeutycznych. Słuchanie jego filtrowanej wersji daje dziecku możliwość „przeprogramowania”.

Zastosowanie Metody Tomatisa u dzieci z dysleksją i problemami szkolnymi
„Powiedz mi jak mówisz, czytasz i piszesz, a powiem ci jak słuchasz”.

Dr. Alfred Tomatis opracował skuteczną metodę reedukacji dzieci z dysleksją i problemami z nauką. Odkrył, że dysleksja pochodzi m.in. od upośledzenia słuchania i dlatego też może ona być reedukowana poprzez przywrócenie zdolności słuchania. Ucho odgrywa fundamentalną rolę w rozwoju umiejętności językowych i tylko dobra integracja języka mówionego umożliwi rozwój zdolności czytania i pisania. Aby dobrze słuchać, ucho musi być zdolne do prawidłowej analizy dźwięków. Dzieci dyslektyczne nie potrafią dobrze tego robić.

Może zaistnieć wiele okoliczności, które mogą wpłynąć negatywnie na zdolność słuchania, np:
  • infekcje ucha, choroby, alergie,
  • wczesne oddzielenie od matki,
  • przeprowadzka, wypadek,
  • jakikolwiek stres emocjonalny we wczesnym dzieciństwie,
  • trudności w czasie porodu.

Sesje terapeutyczne polegają na treningu za pomocą Elektronicznego Ucha w celu skorygowania zaburzeń słuchania.

Obserwowane zmiany dotyczą:
  • komunikacji i zachowania zwykle już wkrótce po pierwszej sesji,
  • zwiększonej motywacji do nauki,
  • poprawy umiejętności czytania,
  • poprawy umiejętności pisania, koncentracji.

Terapia oferuje osobom z dysleksją sznsę korzystania w pełni ze swojego potencjału i kreatywności. Tradycyjne metody uczenia sprawdzą się, gdy zostaną dobrze rozwinięte umiejętności słuchania.

Zastosowanie treningu słuchowego do wspomagania nauki języków obcych


Badania audiologiczne wskazały, że różne języki wykorzystują odnienne zakresy częstotliwości dźwięku. Nie czas aby omawiać w tym miejscu przyczyny tego zjawiska. Wykres prezentuje cztery europejskie języki i wykorzystywane przez nie zakresy częstotliwości dźwięku. Jak wykazały sześćdziesięcioletnie badania Tomatisa nasze narządy mowy i słuchu przystosowane są do środowiska dźwiękowego w jakim się wychowujemy i żyjemy. Dlatego wyczuleni jesteśmy na barwę, melodykę i dźwięki ojczystego języka. W pewnym sensie nasz mózg ignoruje dźwieki języków obcych traktując je jako „szum tła”. To oczywiście daleko idące uproszczenie.

Sytuacja zmienia się dość radykalnie gdy świadomie chcemy ten proces odwrócić ucząc się języka obcego. Tomatis dowiódł, że można usprawnić ten proces poszerzając zakres słyszenia. W ten sposób zostajemy wtórnie przygotowani do percepcji dźwięków z zakresów charakterystycznych dla innych języków.

Proces ten przenoszony jest również na zdolność do wypowiadania słów. Francuzki badacz sformułował miedzy innymi prawo mówiące o tym, iż nie jesteśmy w stanie wypowiedzieć dźwięków, których nasze ucho nie usłyszy. W taki to sposób wspomaganie zdolności słyszenia przenosi się na umiejętności językowe.
 
 
 

Historia rozwój Metody Tomatisa


Autor: mgr Danuta Woszczyńska

Kilka słów o metodzie i jej twórcy  

Alfred Tomatis (1920-2001) był francuskim otolaryngologiem, synem znanego śpiewaka operowego. Prowadził on badania nad związkiem pomiędzy słuchem, głosem, mową i językiem. W latach 40-tych XX wieku Tomatis zaczął zajmować się zagadnieniem zawodowych uszko­dzeń słuchu. Wykonując badania audiometryczne u pracowników fabryki amunicji stwierdził, że u wielu z nich występuje pohałasowe uszkodzenie słuchu. Uwagę Tomatisa zwrócił fakt, że osoby te często zgłaszały problemy z głosem. Jak wspomniano, Tomatis był synem śpiewaka operowego i stąd jako otolaryngolog, często leczył również kolegów swojego ojca, śpiewaków operowych, którzy zgłaszali się do niego z problemami głosowymi. Tomatis skojarzył dwa fakty i u śpiewaków operowych również zaczął wykonywać badania słuchu. Ku swemu zaskoczeniu stwierdził, że u wielu z nich występowały uszkodzenia słuchu bardzo podobne do tych, które stwierdzał u robotników fabryki. Tomatis uważał, że uszkodzenie słuchu u śpiewaków było spowodowane długim przebywaniem w głośnym otoczeniu, m.in. również wytwarzaniem przez samych śpiewaków głosu o znacznym natężeniu.

Na podstawie swoich obserwacji Tomatis wysnuł wniosek, że zarówno u pracowników fabryki, jak i u śpiewaków operowych bezpośrednią przy­czyną zaburzeń głosu był niedosłuch. Osoby z uszkodzonym słuchem nie były bowiem w stanie dobrze kontrolować swojego głosu. Tomatis zauważył, że u śpiewaków operowych uszkodzenie słuchu obejmowało głównie częstotliwości powyżej 2000 Hz. Wykonując badanie akustyczne ich głosu zauważył, że był on ubogi w częstotliwości wyższe niż 2000 Hz. Tomatis skonstruował więc urządzenie, które pozwalało na wybiórcze zwiększenie natężenia „brakujących częstotliwości”, tak aby śpiewak mógł je słyszeć podczas śpiewu. Zaobserwował, że powodowało to natychmiastową poprawę jakości głosu i równoczesne pojawienie się brakujących częstotliwości w głosie śpiewaka.

Z metody Tomatisa korzystało wielu znanych śpiewaków i aktorów, m.in. Maria Callas, Romy Schneider oraz Gerard Depardieu.

Trzy prawa Tomatisa
Tomatis zawarł wnioski ze swoich obserwacji w tzw. trzech prawach Tomatisa.
  1. Głos zawiera jedynie te częstotliwości, które słyszy ucho.
  2. Modyfikacja sposobu słyszenia prowadzi do natychmiastowych zmian w głosie.
  3. Zastosowanie treningu słuchowego pozwalającego słyszeć brakujące częstotliwości prowadzi do trwałej modyfikacji głosu.

Efekt zmiany jakości głosu pod wpływem zmiany sposobu słyszenia został nazwany efektem Tomatisa i oficjalnie potwierdzony przez francuską Akademię Nauk w 1957 r. Za swoje osiągnięcia Tomatis otrzymał wiele nagród, m.in. złoty medal w Brukseli przyznawany za działalność naukową (1958 r.).

Powstanie i rozwój Metody Tomatisa
We wstępnym etapie badań Tomatis skupił się na wpływie uszkodzeń słuchu typu zmysłowo­nerwowego (odbiorczego) na jakość głosu. Prowadząc dalsze badania nad wzajemną zależnością między słuchem a głosem zaobserwował, że na jakość głosu wpływają nie tylko organiczne uszkodzenia słuchu, lecz również zaburzenia słuchania, czyli uwagi słuchowej. Tomatis wprowadził rozróżnienie między dworna procesami: słyszeniem a słuchaniem.

Słyszenie a słuchanie
Słyszenie jest procesem biernym (recepcją dźwięku) i zależy od stanu obwodowej części narządu słuchu, tzn. komórek słuchowych w uchu wewnętrznym i nerwu słuchowego. Słuchanie (uwaga słuchowa) jest procesem aktywnym. W uproszczeniu można powiedzieć, iż jest to umiejętność świadomego odbierania bodźców dźwiękowych, wydobywania sygnałów istotnych i odrzucania nieistotnych oraz czerpania z nich informacji o otaczającym świecie. Jakość uwagi słuchowej zależy przede wszystkim od funkcjonowania ośrodkowych struktur układu słuchowego oraz przepływu informacji między różnymi ośrodkami w mózgu.

Tomatis uważał, że na jakość uwagi słuchowej wpływa również działanie struktur obwodowej części narządu słuchu. Przypisywał dużą rolę czynności mięśnia strzemiączkowego, który stanowi wg niego obwodowy „filtr” docierającej informacji dźwiękowej. Słuchanie jest umiejętnością, która kształtuje się przez całe życie człowieka i może podlegać treningowi. Nawet osoby z prawidłowym wynikiem badania audiometrycznego mogą mieć problemy ze słuchaniem.

Wg Tomatisa słuchanie jest wyrazem chęci komunikowania się z otoczeniem, otwarciem się na świat zewnętrzny. Przyczyną powstawania zaburzeń uwagi słuchowej mogą być, np. traumatyczne przeżycia emocjonalne, powodujące „zamknięcie się” na otaczający świat. Innym powodem może być czasowe lub stałe odcięcie od świata dźwięków (np. nawracające zapalenia uszu u dzieci).

Tomatis zauważył, że nie tylko problemy ze słyszeniem, (czyli organiczne uszkodzenia słuchu) wpływają na jakość głosu i mowy. Podobny efekt mogą wywierać zaburzenia słuchania. W takim przypadku dźwięk odbierany jest przez obwodowy układ słuchowy, jednak informacja zawarta w nim nie jest prawidłowo wykorzystana i przetworzona. Zachodzi więc proces recepcji dźwięku, lecz zaburzona jest jego analiza i percepcja.

Lateralizacja słuchowa
Okazuje się, że ważną rolę w procesie słuchania odgrywa tzw. lateralizacja słuchowa. Prawe ucho słucha w nieco inny sposób niż ucho lewe. Wynika to z faktu, że prawa i lewa półkula naszego mózgu zawiadują innymi umiejętnościami. Lewa półkula nazywana jest racjonalną. W niej u zdecydowanej większości osób znajdują się ośrodki mowy. Prawa półkula zwana jest emocjonalną i niewerbalną. Odpowiada za całościowe ujmowanie pojęć, wyobraźnię przestrzenną, percepcję muzyki oraz procesy emocjonalne. Większość włókien nerwowych nerwu słuchowego krzyżuje się, tak więc większość informacji z prawego ucha trafia najpierw do lewej półkuli, natomiast większość informacji z ucha lewego trafia początkowo do prawej półkuli mózgu. Następnie informacja jest przekazywana poprzez włókna kojarzeniowe i następuje "wymiana" informacji między półkulami. Skrzyżowany szlak słuchowy jest jednak najszybszy i najbardziej efektywny.

Według Tomatisa prawidłową, fizjologiczną lateralizacją jest lateralizacja prawouszna. O ile osoby prawo uszne odbierają przede wszystkim treść wypowiedzi, (co jest korzystne, podczas komunikowania się), to osoba lewouszna w pierwszej chwili zupełnie nieświadomie zwraca uwagę na zabarwienie emocjonalne wypowiedzi. Tomatis uważał, że ten emocjonalny filtr może wpływać niekorzystnie na jakość komunikacji. Powszechnie znane jest zjawisko wpływu (najczęściej ne­gatywnego) emocji na jakość głosu i mowy (np. nasilenie jąkania lub zaburzenia głosu w stresującej sytuacji). Tomatis uważał, że lewouszność może predysponować do wystąpienia różnego rodzaju zaburzeń komunikacji.

Energetyzująca funkcja dźwięku
Tomatis uważał, że dźwięk spełnia nie tylko funkcję informacyjną, lecz również stanowi „ener­getyczny pokarm” dla mózgu. Wiadomo, że nasz mózg wymaga stymulacji sensorycznej. Doświadczenia z deprywacją sensoryczną (człowiek jest pozbawiany dopływu wszelkich bodźców z otoczenia) wykazują, że istota ludzka nie jest w stanie wytrzymać przez dłuższy okres braku bodźców. Mózg wymaga "karmienia" go bodźcami w odpowiedniej dawce i o odpowiedniej jakości, co powoduje stan podstawowego pobudzenia, przygotowującego go do dalszej aktywności. Tomatis uważał, że układ słuchowy jest najważniejszym dostarczycielem energii do mózgu i powoduje większą stymulację kory mózgowej niż, którykolwiek z pozostałych zmysłów. Zaburzenia zarówno słuchu, jak i uwagi słuchowej mogą prowadzić do obniżenia stymulacji mózgu i zmniejszenia efektywności przetwarzania bodźców.

Tomatis uważał, że szczególnie energetyzujące są dźwięki o dużej zawartości wysoko częstotliwościowych harmonicznych, co wynika z budowy zarówno obwodowej, jak i ośrodkowej części narządu słuchu, gdzie struktury odpowiedzialne za recepcję i percepcję wysokich częstotliwości są szczególnie rozbudowane. Szukając kategorii dźwięków, które miałyby najkorzystniejszy wpływ na układ słuchowy Toma­tis sięgnął m.in. po muzykę Mozarta i chorały gregoriańskie.

Terapia Metodą Tomatisa (stymulacja audio-psycho-lingwistyczna)
W przypadku organicznych uszkodzeń słuchu spowodowanych uszkodzeniem komórek słu­chowych lub nerwu słuchowego nie jest możliwe odtworzenie fizjologicznych mechanizmów słyszenia (tzn. zregenerowania uszkodzonych elementów). W przypadku zaburzeń słuchania, zależnych w głównej mierze od procesów zachodzących w ośrodkowym układzie nerwowym, często nie są one spowodowane organicznymi uszkodze­niami mózgu, lecz nieprawidłowym funkcjonowaniem pewnych struktur. Stąd możliwe jest wytrenowanie pewnych umiejętności poprzez trening słuchowy. Służy temu właśnie opracowana przez Tomatisa metoda. Metoda Tomatisa jest metodą treningu słuchowego przeprowadzanego za pomocą urządzenia zwanego elektronicznym uchem. Składają się na nią sesje słuchania materiału dźwiękowego oraz konsultacje dodatkowe wraz z oceną audio-psycho-fonologiczną. Metoda ma zastosowanie u osób, u których stwierdza się zaburzenia uwagi słuchowej.

Przyczyny powstania zaburzeń uwagi słuchowej:
  • powikłania w okresie ciąży i w okresie okołoporodowym,
  • adopcja lub wczesne oddzielenie od matki,
  • opóźnienie rozwoju psychoruchowego,
  • opóźnienie rozwoju mowy,
  • nawracające zapalenia uszu (deprywacja słuchowa),
  • uraz emocjonalny na każdym etapie rozwoju.

Objawy zaburzeń uwagi słuchowej (wg P. Madaule)

Słuchanie receptywne, skierowane na zewnątrz (do otaczającego świata):
  • zaburzenia koncentracji,
  • nadwrażliwość na dźwięki,
  • błędna interpretacja pytań i poleceń,
  • mylenie podobnie brzmiących słów,
  • konieczność częstego powtarzania poleceń,
  • nieumiejętność spełniania wieloczłonowych poleceń.

Słuchanie ekspresyjne skierowane do wewnątrz (kontrola własnych wypowiedzi):
  • monotonne wypowiedzi,
  • problemy z płynnością i wyrazistością wypowiedzi,
  • ubogie słownictwo,
  • nadużywanie stereotypowych wyrażeń,
  • nieumiejętność czystego śpiewania,
  • mylenie liter lub odwracanie ich kolejności,
  • słabe rozumienie tekstu czytanego,
  • problemy z czytaniem na głos,
  • problemy z głoskowaniem.

Funkcje motoryczne: 
  • brak poczucia rytmu,
  • niewyraźne pismo,
  • problemy z organizacją, strukturą,
  • mylenie strony prawej i lewej,
  • mieszana dominacja.

Poziom energii:
  • trudności z porannym wstawaniem, 
  • męczliwość,
  • nadaktywność,
  • skłonności do ulegania przygnębieniu (uwaga – do różnicowania z depresją),
  • poczucie przytłoczenia codziennymi obowiązkami. 

Postawy społeczne:
  • mała tolerancja na frustrację,
  • brak wiary w siebie, nieśmiałość,
  • tendencja do wycofywania się,
  • drażliwość,
  • niedojrzałość,
  • brak motywacji do nauki / pracy,
  • negatywne nastawienie do nauki / pracy.

Zastosowanie Metody Tomatisa:
U dzieci: 
  • dysleksja,
  • problemy szkolne,
  • ADHD,
  • autyzm,
  • zaburzenia mowy (jąkanie, opóźniony rozwój mowy, wady wymowy),
  • zaburzenia głosu (np. chrypki dziecięce będące rezultatem nadużywania głosu przez dziecko). 

U osób dorosłych:
  • zaburzenia mowy (jąkanie),
  • zaburzenia głosu spowodowane niewłaściwym używaniem głosu,
  • stres (Metoda Tomatisa ze względu na efekt w postaci zmniejszenia napięcia, lęku i wzrost kreatywności jest stosowana jako wspomaganie walki ze stresem),
  • nauka języków obcych.
 
 
 

Zasady stosowania Metody Tomatisa w zaburzeniach głosu i mowy


Autor: Joanna Ratyńska, Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu 2002.
 
Wprowadzenie
Zaburzenia głosu i mowy stanowią ważny problem kliniczny. Częstość występowania wad mowy udzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym wynosi 20–30%. Około 1% całej populacji jąka się. Nie mniej ważny problem kliniczny stanowią zaburzenia głosu, które są częste zarówno w populacji osób dorosłych, jak i dzieci. Według niektórych autorów zaburzenia głosu mogą występować aż u 50% populacji dzieci w wieku szkolnym. Terapia zaburzeń głosu i mowy jest często trudna, a jej efekty są niepewne i nie zawsze trwałe. Dlatego poszukuje się wciąż nowych metod, które mogłyby zwiększyć skuteczność stosowanych obecnie sposobów terapii. Jedną z takich metod jest Metoda Tomatisa.
 
Metoda Tomatisa
Metoda Tomatisa (stymulacja audio–psycho–lingwistyczna) oparta jest na pracach francuskiego otolaryngologa i foniatry A. Tomatisa. Metoda ta pozwala badać uwagę słuchową, tzn. zdolność wybiórczego nastawienia analizatora słuchowego na określony rodzaj bodźców. Uwaga słuchowa jest więc wyższą funkcją słuchową, która umożliwia świadomy odbiór informacji dźwiękowych, nadanie im znaczenia oraz, na drodze sprzężenia zwrotnego, podjęcie adekwatnych działań wodpowiedzi na otrzymaną informację dźwiękową. Uwaga słuchowa umożliwia zatem skuteczną komunikację z otaczającym światem. Funkcja ta może być zaburzona u osób, u których wyniki badań audiometrycznych są całkowicie prawidłowe. Oznacza to, że osoba taka „słyszy”, ale „nie słucha”. Słyszenie jest bowiem procesem biernym i zależy od stanu narządu słuchu. Jeżeli narząd słuchu jest uszkodzony, mogą istnieć problemy ze słyszeniem pewnych dźwięków. Słuchanie (uwaga słuchowa) jest natomiast procesem aktywnym. Słyszenie jest więc funkcją, która zależy od stanu narządu słuchu, słuchanie jest umiejętnością, która rozwija się przez całe życie człowieka.
 
Ważną rolę w procesie słuchania odgrywa tzw. lateralizacja słuchowa. Każdy z nas preferuje posługiwanie się jedną z rąk (najczęściej prawą). Taka preferencja istnieje również dla nogi, oka a także ucha, choć w tym ostatnim przypadku jest to proces, którego najczęściej sobie nie uświadamiamy.
 
Według Tomatisa, prawidłową, fizjologiczną lateralizacją jest lateralizacja prawouszna. O ile osoby prawouszne odbierają przede wszystkim treść wypowiedzi (co jest korzystne podczas komunikowania się), to osoba lewouszna wpierwszej chwili, zupełnie nieświadomie, zwraca uwagę na zabarwienie emocjonalne wypowiedzi. Tomatis uważał, że ten „emocjonalny filtr” może wpływać niekorzystnie na jakość komunikacji. Powszechnie znane jest zjawisko wpływu (najczęściej negatywnego) emocji na nasilenie zaburzeń głosu i mowy (np. nasilenie jąkania lub zaburzenia głosu w stresującej sytuacji). Tomatis uważał, że lewouszna lateralizacja słuchowa może predysponować do wystąpienia rożnego rodzaju zaburzeń głosu i mowy.
 
Zaburzenia uwagi słuchowej ilateralizacji słuchowej w patologii głosu i mowy
Badania przeprowadzone przez Tomatisa wykazały, że zaburzenia uwagi słuchowej mogą leżeć u podstaw wielu innych zaburzeń, takich jak zaburzenia zachowania, problemy szkolne, trudności z czytaniem i pisaniem (dysleksja, dysgrafia), zaburzenia emocjonalne, wady wymowy i zaburzenia płynności mowy oraz zaburzenia głosu. Właściwa kontrola słuchowa jest niezbędna do prawidłowej emisji głosu oraz produkcji mowy, gdyż sprzężenie pomiędzy układem słuchowym i narządem głosu i mowy pozwala na stałą modyfikację własnej wypowiedzi i dostosowanie jej do potrzeb komunikacyjnych. Zaburzenia uwagi słuchowej i lateralizacji słuchowej stwierdza się uznacznego odsetka pacjentów z zaburzeniami głosu i mowy, m.in. z jąkaniem, opóźnionym rozwojem mowy, wadami wymowy, w chrypkach dziecięcych będących rezultatem nadużywania głosu przez dziecko, w zaburzeniach głosu spowodowanych niewłaściwym używaniem głosu u osób dorosłych (m.in. pracujących głosem). Z przeprowadzonych badań wynika, że zaburzenia lateralizacji słuchowej występowały u 97% osób jąkających się. Pilotażowe badania przeprowadzone w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu wykazały, że praktycznie u wszystkich pacjentów z czynnościowymi zaburzeniami głosu występowały różnego typu zaburzenia uwagi i lateralizacji słuchowej.
 
Rola Metody Tomatisa w terapii zaburzeń głosu i mowy
Tradycyjne metody terapii zaburzeń głosu i mowy obejmują: w przypadku zaburzeń głosu – leczenie farmakologiczne lub zabiegowe, rehabilitację głosu i fizykoterapię, w przypadku zaburzeń mowy – terapię logopedyczną. W obu przypadkach wskazana może być dodatkowo terapia psychologiczna. W większości przypadków terapia zaburzeń głosu i mowy jest działaniem z zewnątrz, prowadzonym przez terapeutę, mającym na celu modyfikację zachowania pacjenta. Jednakże aby moc zmodyfikować zachowania pacjenta, musi on być świadomy popełnianych przez siebie błędów oraz potrafić przyjmować prawidłowe wzorce przekazywane przez terapeutę. Oznacza to, że pacjent musi umieć słuchać – zarówno siebie, jak i komunikatów z zewnątrz. Metoda Tomatisa pozwala polepszyć umiejętność kontroli słuchowej. Metoda ta nie zastępuje terapii logopedycznej lub foniatrycznej, lecz jest ich uzupełnieniem i wpływa na zwiększenie ich skuteczności.
 
Kwalifikacja pacjentów do terapii Metodą Tomatisa
Terapia Metodą Tomatisa może być prowadzona u pacjentów z różnorodnymi zaburzeniami głosu i mowy, w których można podejrzewać komponent audiogenny. Są to:
 
Zaburzenia głosu:
  • dysfonie dziecięce,
  • dysfonie czynnościowe,
  • dysfonie uosób zawodowo posługujących się głosem wynikające z niewłaściwej emisji głosu.
 
Zaburzenia mowy:
  • opóźniony rozwój mowy,
  • dyslalie, 
  • jąkanie.
 
Podstawą kwalifikacji pacjenta do terapii tą metodą jest test uwagi słuchowej i lateralizacji słuchowej. Badana jest w nim uwaga słuchowa na dźwięki przewodzone drogą powietrzną i kostną, lateralizacja słuchowa, dyskryminacja wysokości dźwięku oraz umiejętność lokalizacji dźwięku.
 
Zasady prowadzenia terapii Metodą Tomatisa
U osób, u których stwierdza się zaburzenia uwagi słuchowej i lateralizacji słuchowej, istnieje możliwość ich poprawienia. Terapia polega na słuchaniu odpowiednio przygotowanego materiału dźwiękowego przez specjalne słuchawki, gdzie dźwięki podawane są drogą powietrzną oraz kostną. Program stymulacji obejmuje zazwyczaj od 60 do 120 seansów przeprowadzanych w 3 sesjach. Jeden seans to 30–minutowy blok dźwiękowy. Dziennie odbywa się 4–6 seansów. Rozkład sesji ma najczęściej następujący przebieg:
  • 1. sesja (60 seansów) – kilkutygodniowa przerwa,
  • 2. sesja (30 seansów) – kilkutygodniowa przerwa,
  • 3. sesja (15–30 seansów).
Pierwsza sesja obejmuje tzw. pasywną fazę terapii, w czasie której stosowana jest najczęściej muzyka gregoriańska i muzyka Mozarta, filtrowana w odpowiedni sposób. Muzyka stanowi materiał dźwiękowy i wybrana została ze względu na swoje spektrum częstotliwościowe działające pobudzająco na funkcje słuchowe. Na dalszych etapach terapii wymagany jest aktywny udział pacjenta, np. czytanie. Terapia Metodą Tomatisa może być prowadzona jedynie przez wykwalifikowanego terapeutę posiadającego certyfikat ukończenia kursu dla terapeutów tej metody.
 
Procedura stosowania Metody Tomatisa w zaburzeniach głosu i mowy
 
 
Trzy serie terapii stanowią całość. W celu osiągnięcia optymalnego i trwałego efektu konieczne jest przeprowadzenie wszystkich etapów terapii, nawet jeśli testy wykonane pomiędzy poszczególnymi seriami wykazują znaczną poprawę uwagi i lateralizacji słuchowej. Terapia jest zakończona po trzeciej serii stymulacji. W przypadku gdy po zakończeniu terapii nie uzyskuje się zadowalającego efektu poprawy uwagi i lateralizacji słuchowej, możliwe jest powtórzenie stymulacji lub pewnych jej etapów po minimum 6 miesiącach przerwy od zakończenia trzeciej serii. Należy pamiętać, że terapia Metodą Tomatisa jest terapią wspomagającą u pacjentów z zaburzeniami głosu i mowy. Jednocześnie ze stymulacją Metodą Tomatisa powinna być prowadzona, w zależności od typu zaburzenia występującego u pacjenta, terapia logopedyczna, foniatryczna i psychologiczna.

Literatura zalecana
Herzyk A.: Asymetria i integracja półkulowa a zachowanie, UMCS, Lublin 1992
Kurkowski Z. M., Ratyńska J., Szkiełkowska A., Markowska R., Szurlej M.: Zaburzenia uwagi i lateralizacji słuchowej u osób z guzkami fałdów głosowych, IX Konferencja Naukowo–Szkoleniowa Sekcji Foniatrycznej PTOL w Książu, 16–18 czerwca 2000, praca złożona do druku w Otolaryngologii Polskiej
Lindsay P. H., Norman D. A.: Procesy przetwarzania informacji u człowieka, PWN, Warszawa 1984
Obrębowski A.: Zaburzenia głosu śpiewaczego, W: Foniatria kliniczna, red. A. Pruszewicz, PZWL, Warszawa 1992
Obrębowski A.: Zaburzenia głosu w wieku rozwojowym (dysfonia dziecięca), W: Foniatria kliniczna, red. A. Pruszewicz, PZWL, Warszawa 1992
Styczek I.: Logopedia, Warszawa 1979
Szkiełkowska A., Ratyńska J., Markowska R., Kurkowski Z. M., Skarżyński H.: Czynniki predysponujące do jąkania – charakterystyka grupy pacjentów Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie, Audio - fonologia 2001, XX, 99–104
Tomatis A.: L’oreille et le langage, Editions du Seuil, Paris 1991
Tomatis A.: L’oreille et la voix, Robert Laffont, Paris 1987
Tomatis A.: L'oreille et la vie, Robert Laffont, Paris 

1990 © Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu 2002
 
 
 

Tomatis a Johansen

 

W tabeli poniżej zebraliśmy kilka cech charakteryzujących omawiane metody treningu słuchowego

1. Trening słuchowy Tomatisa


2. Trening Słuchowy Johansena IAS


Twórca metody

 
Prof. Alfred Tomatis francuski otolaryngolog, audiolog. Rozpoczął badania w 1950 roku.

 
Dr Kjeld Johansen duński nauczyciel i psycholog. Rozpoczął badania nad metodą w 1970 roku.

Miejsce prowadzenia terapii

 
Metoda stosowana w gabinecie pod nadzorem terapeuty, za przebieg terapii odpowiada terapeuta, który dba o prawidłowy przebieg terapii.

 
Domowy trening pod kontrolą rodziców, za przebieg terapii odpowiada rodzic, potrzeba dopilnowania terminów, zasad terapii, odpowiedniej jakości i sprawności sprzętu.

Czas trwania terapii

 
Intensywne słuchanie w krótkim czasie (45 godzin po 2 godziny dziennie z przerwą 3–5 tygodniową po 30 godzinach).

 
Łagodniejsza stymulacja, dłuższe słuchanie (w zależności od wieku dziecka od 6 do 18 miesięcy po 10–15 minut codziennie).

Rodzaj diagnozy

 
Diagnoza za pomocą audiometru.

 
Diagnoza za pomocą audiometru.

Dostępność metody

 
Zależnie od regionu Polski. Dostępna w placówkach prowadzących terapię dzieci i dorosłych, oświatowych, ośrodkach rehabilitacyjnych i placówkach medycznych, można uzyskać bezpłatny dostęp do zajęć prowadzonych tą metodą.

 
Rosnąca popularność tej metody głównie  prywatnych gabinetów terapeutycznych powoduje wzrost dostępności. Metoda bardzo powolnie przenikająca do placówek „instytucjonalnych” w związku z tym trudniej dostępna szczególnie w wariancie bezpłatnym.

Narzędzia terapeutyczne

 
Płyty do słuchania: gotowe płyty z muzyką Mozarta, śpiewy gregoriańskie, nagrania filtrowane, nagrania niefiltrowane, płyty z pasmami częstotliwości dla mowy, pasmami niskich częstotliwości, nagrany głos matki itd.

 
Płyty do słuchania: muzyka nagrana na syntetyzatorze obejmująca różne częstotliwości; płyty standardowe lub indywidualizowane.

Sprzęt do terapii

 
Wysokiej jakości odtwarzacz audio, markowe słuchawki modyfikowane do odbioru dźwięku drogą przewodnictwa kostnego i powietrznego, urządzenie zwane Elektronicznym Uchem służącym do modyfikowania dźwięków i dostosowywania parametrów do tworzenia indywidualnego planu terapeutycznego.

 
Domowy odtwarzacz audio z określonym zakresem częstotliwości, jeden z modeli ogólnodostępnych słuchawek wskazanych przez terapeutę.

Przebieg terapii

 
Faza pasywnego słuchania oraz faza aktywna z wykorzystaniem Ucha Elektronicznego – aktywny udział dziecka w sesjach z mikrofonem.

 
Tylko słuchanie pasywne.

Co możemy robić podczas trwania sesji terapeutycznej

 
Podczas fazy pasywnego słuchania można: rozmawiać, bawić się, grać w gry planszowe, rysować, malować, układać puzzle i układanki; nie jemy ale możemy pić, nie piszemy ani nie czytamy. Podczas fazy aktywnej: czytamy, powtarzamy słowa, teksty, pracujemy z głosem.

 
Podczas słuchania należy: odprężyć się, nie rozmawiamy, nie jemy, nie pijemy, nie oglądamy telewizji, nie czytamy, nie piszemy; możemy malować, rysować, lepić z plasteliny.

Wiek

 
Od około 3 roku życia w górę.

 
Od około 3 roku życia w górę.

Kontrola postępów, testy kontrolne

 
Test kontrolny po każdym z etapów.

 
Test kontrolny co 4–10 tygodni w zależności od wieku dziecka.

Koszty terapii

 
Skumulowana odpłatność za każdy z etapów treningu (diagnostyka plus koszt godziny terapii).

 
Koszty rozłożone w czasie (diagnostyka plus koszt kolejnych płyt).
 
 
 

Wstępny kwestionariusz zaburzeń przetwarzania słuchowego


Poniższy kwestionariusz ma charakter uproszczonego narzędzia przesiewowego. Na jego podstawie nie może być formułowana wiążąca diagnoza.

Wstępny kwestionariusz diagnostyczny, sprawdza, czy trudności dziecka mogą być związane z zaburzeniami przetwarzania bodźców słuchowych. Po otrzymaniu 3–4 pozytywnych odpowiedzi wskazane jest przeprowadzenie szczegółowej diagnozy proponowanej w treningach słuchowych.

Wstępny kwestionariusz diagnostyczny:
  • czy występowały częste infekcje ucha i / lub problemy ze słuchem?
  • czy dziecko ma trudności ze słuchaniem, skupieniem uwagi jeśli „w tle” słychać dźwięki?
  • czy występują trudności ze zrozumieniem wypowiedzi ustnych, instrukcji, poleceń?
  • kiedy dziecko odpowiada na ustne pytania, czy robi to powoli z dużym wysiłkiem (widać, że się zastanawia)?
  • czy występuje nadwrażliwość na głośne dźwięki, nie lubi głośnych dźwięków?
  • czy zdarza się, że dziecko nie rozumie ustnych wypowiedzi, pojedyńczych słów?
  • czy dziecko mówi monotonnie, bez wyraźnej intonacji, nie umie utrzymać rytmu podczas mówienia?
  • czy dziecko myli wyrażenia o podobnym brzmieniu np. półka – bułka?
  • czy dziecko wymaga kilkakrotnego powtarzania polecenia?
  • czy u dziecka wystąpiło opóźnienie w rozwoju mowy lub zasób słów jest ubogi?
  • czy dziecko jest lub było poddawane terapii logopedycznej?
  • czy dziecko ma trudności w uczeniu się w przedszkolu, szkole?
 
 
© Praksja. Wszelkie prawa zastrzeżone. Projekt i ilustracje: Maja Tywonek

Praksja – Izabella Tywonek, ul. Starościńska 10/12 lok. 41,  02-516 Warszawa, NIP: 521-130-88-90 
Rachunek firmowy, PKO BP S.A. 37 1020 4900 0000 8302 3521 8730, Kod BIC(SWIFT): BPKOPLPW