Zajęcia logopedyczne
Dawno już wykazano, że poprawne i swobodne posługiwanie się językiem już we wczesnym okresie decyduje o dalszym losie dziecka. Wprawdzie zdarza się, że wolniejszy rozwój mowy w pierwszych latach nie pociąga za sobą negatywnych następstw, to jednak dzieci, które wcześniej zaczynają mówić i wcześnie posługują się rozwiniętym językiem, mają znacznie mniej problemów, także z nauką szkolną.
To przede wszystkim rodzice, a później także nauczyciele w przedszkolu oraz w szkole odpowiedzialni są za rozwój dziecka, w tym także rozwój jego mowy. Musimy pamiętać, że pierwsze lata, gdy jest ono całkowicie zdane na dorosłych, decydują o tym, jak będzie wyglądał sposób jego językowego funkcjonowania. Sposób w jaki się porozumiewamy wyznaczy jego możliwości edukacyjne, zawodowe oraz stosunki z rówieśnikami a w przyszłości innymi ludźmi. Ważne jest, aby rozwój mowy przebiegał bez zakłóceń, a jeśli takowe pojawią się, by w porę dostrzec i jak najwcześniej spróbować usunąć je lub złagodzić.
Wiek przedszkolny jest najlepszym okresem w rozwoju dziecka do podejmowania jakichkolwiek działań korekcyjnych. Im wcześniej rozpoznamy potrzebę terapii, im wcześniej rozpoczniemy ją, tym szybsze będą efekty, a skutki nieprawidłowości, mniej dotkliwe. Dlatego tak ważna jest obserwacja rozwoju mowy dziecka, już od najwcześniejszych jego lat (a nawet miesięcy życia) nastawiona na wychwytywanie wszelkich niepokojących objawów. Wówczas można w porę dostrzec powstające problemy i podjąć starania, by im przeciwdziałać.
Profilaktyka logopedyczna
Wczesne uwarunkowania rozwoju prawidłowej artykulacji (wymowy)
Okres od 0 do 1 roku życia to czas, w którym tworzą się podwaliny prawidłowej artykulacji.
Największa zależność występuje pomiędzy artykulacją a jedzeniem, bowiem w obu tych czynnościach uczestniczą te same narządy: język, mięsień okrężny warg, podniebienie oraz żuchwa. Czynność ta jest powtarzana wielokrotnie w ciągu dnia, więc w sposób naturalny stymuluje i przygotowuje narządy artykulacyjne do mówienia.
Dla prawidłowego karmienia dziecka ważne jest:
1. Karmienie naturalne:
- język i mięśnie okołowargowe pracują intensywnie, następuje prawidłowy wzrost żuchwy,
- w większym stopniu zaspokaja odruch ssania,
- dziecko ssąc pierś nie przerywa oddychania przez nos.
Podczas karmienia sztucznego język i mięśnie warg angażowane są w niewielkim stopniu, żuchwa pozbawiona jest prawidłowego wzrostu, w niewystarczającym stopniu zaspokojony jest odruch ssania.
2. Pozycja niemowlęcia podczas karmienia:
- niemowlę należy układać ukośnie prawie pionowo obserwuj czy oddycha przez nos.
3. Wprowadzaj karmienie łyżeczką:
- od 5 miesięca – przetarte owoce,
- 5 – 6 miesięca – zupy.
4. Od szóstego miesiąca życia rozpocznij naukę picia z kubka – stymuluj żucie:
- od 7 – 8 miesięca stopniowo zagęszczaj i coraz mniej rozdrabniaj zupy jeśli dziecko ma ząbki, podawaj mu do rączki pokarmy wymagające gryzienia w postaci bezglutenowego pieczywa: paluszków, krakersów i biszkoptów,
- od 9 miesięca jeśli dziecko nie jest uczulone na gluten, podawaj mu pieczywo, a zwłaszcza skórki od chleba,
- od 10 – 12 miesięca możesz zacząć zastępować miksowanie mięsa starannym jego siekaniem.
5. Jeśli Twój maluch ssie smoczek, to:
- nie podawaj go zbyt skwapliwie,
- wyciągaj smoczek z jego buzi tuż po zaśnięciu,
- odzwyczajaj jak najszybciej, najpóźniej od 6 – 7 miesiąca życia (do odzwyczajania od smoczka można posłużyć się plastikową płytką przedsionkową).
W przypadku dokarmiania dziecka przez smoczek, powinien on maksymalnie imitować warunki karmienia naturalnego. Dziecko musi mieć możliwość regulowania ilości pokarmu bez obawy zakrztuszenia i konieczności przerwania oddychania. Wskazane są smoczki z krótką nieco spłaszczoną częścią, w której są liczne małe otworki.
Objawy zaburzeń
6 – miesięczne dziecko:
- nie reaguje na dźwięki otoczenia, nie uśmiecha się, nie przygląda się twarzy mamy i innych osób bliskich,
- nie gaworzy, tj. nie wydaje dźwięków chcąc zasygnalizować swoje potrzeby, zwrócić na siebie uwagę,
- w czasie jedzenia często się zachłystuje.
9 – miesięczne dziecko:
- nie używa żadnych gestów ani dźwięków aby poprosić o pomoc lub wyrazić swoje zainteresowanie otoczeniem,
- na bazie odruchu ssania nie wykształcił się u niego prawidłowy odruch żucia.
Po ukończeniu 1 roku życia dziecko:
- nie wykazuje chęci do słuchania i naśladowania mowy,
- nie powtarza sylab,
- krótkotrwałe zahamowanie rozwoju mowy może nastąpić wtedy, gdy dziecko uczy się chodzić, cała jego uwaga może być wówczas skupiona na doskonaleniu tej umiejętności.
Po ukończeniu 2 roku życia:
- dziecko nie wykonuje prostych poleceń,
- nie używa żadnego słowa odpowiedniego do danej sytuacji.
Po ukończeniu 3 roku życia:
- mowa dziecka jest uboga, a jej zrozumienie przysparza dorosłym wielu trudności,
- dziecko unika kontaktów słownych, chętniej posługuje się gestem niż słowem,
- nie zna podstawowych słów dotyczących najbliższego otoczenia oraz tych związanych z wykonywaniem podstawowych czynności,
- obserwuje się wyraźne zaburzenia płynności wypowiedzi.
Po ukończeniu 4 roku życia:
- dziecko wypowiada tylko pojedyncze słowa lub proste zdania w sposób niegramatyczny, uzupełnia je gestem, bo inaczej są niezrozumiałe,
- nie zna podstawowych słów dotyczących różnych, nie bardzo odległych mu obszarów tematycznych,
- wiele wyrazów wypowiadanych jest nieprawidłowo,
- często obserwuje się powtarzanie sylab, wyrazów lub fragmentów zdań,
- widoczne są przeciągania głosek, pauzy, wysiłek i napięcie emocjonalne podczas mówienia.
Po ukończeniu 5 roku życia:
- dziecko nie wymawia prawidłowo wielu głosek,
- zniekształca wyrazy (opuszcza, przestawia lub dodaje głoski w wyrazach),
- struktury gramatyczne zdań są wyraźnie zaburzone,
- wypowiedzi są bardzo ubogie pod względem treści,
- występują zaburzenia płynności wypowiedzi,
- dziecko ma wyraźne trudności ze zrozumieniem dłuższych poleceń.
W wieku 6 – 7 lat (w czasie nauki w klasie 0):
- rozwój artykulacji tj. umiejętności wypowiadania wszystkich głosek powinien być zakończony,
- wszystkie wyrazy dziecko powinno wypowiadać prawidłowo a zdania budować poprawnie pod względem gramatycznym jak i logicznym, wypowiedzi dziecka winny być wielozdaniowe,
- poprawna wymowa jest jednym z warunków osiągnięcia przez dziecko dojrzałości szkolnej,
- jeżeli dziecko rozpoczyna naukę szkolną mając nieprawidłową mowę, może podobne błędy jak w wymowie, popełniać także w czytaniu i pisaniu (szczególnie w pisaniu ze słuchu).
Dwanaście przykazań logopedycznych wg L. Kaczmarka
Pamiętaj:
- mów jak najwięcej do swego dziecka od pierwszych dni po urodzeniu. Mów powoli, spokojnie i ciepło, najlepiej z bliska, patrząc na jego twarz. Przyzwyczajaj je do melodyki i rytmu mowy,
- śpiewaj i czytaj swojemu dziecku, zachęcaj je do śpiewania razem z Tobą,
- często zwracaj się bezpośrednio do dziecka, używaj jego imienia, słuchaj kiedy dziecko mówi do ciebie, okazuj zainteresowanie, bo to stymuluje chęć do mówienia,
- nie nadużywaj zdrobnień. Dostarczaj prawidłowych wzorców wypowiedzi, mów poprawnie. Nie powtarzaj wytworów językowych dziecka. To Ty jesteś dla niego przykładem, ono uczy się mowy od ciebie,
- staraj się aby dziecko do 12 miesiąca było karmione piersią. To dobry trening dla mięśni, od których sprawności, w dużej mierze, zależy poprawna wymowa,
- zwracaj uwagę na sposób oddychania. Dziecko podczas spoczynku powinno oddychać przez nos a nie przez usta,
- obserwuj dziecko, czy i jak reaguje na dźwięki z otoczenia. Dobry słuch jest warunkiem rozwoju mowy,
- nie zmuszaj dziecka do powtarzania słów zawierających głoskę, którą źle wymawia, gdyż to tylko utrwala złą wymowę,
- zbyt długie ssanie smoczka, palca lub przedmiotów może spowodować zniekształcenia zgryzu i przyczynić się do nieprawidłowej wymowy,
- zawsze zaniepokoić powinno Cię, gdy dziecko unika kontaktów słownych oraz gdy chętniej posługuje się gestem niż słowem,
- nie wierz w obiegowe opinie typu, że „chłopcy uczą się mówić później niż dziewczynki”,
- bądź czujny słysząc o swoim dziecku zdanie „jest jeszcze za wcześnie na działanie, dziecko ma czas” albo „przyjdzie czas – będzie mówił”,
- na bieżąco kontroluj zgryz i stan uzębienia dziecka - to jest część aparatu mowy.